Editorial
History and Civilization
Khawvelah mimal, sawrkar, sakhua, hnam leh pawl ho ang te pawhin inhmuhsitna, inngaihnepna, intihduhdahna bakah intualthahna hial a awm thin a, a awm mek zel bawk a. Suahsual avanga humsual dai (crime) piah lamah ngaihdan leh hmuh dan a inan lohvin, tihdan leh nihna te a inan lohvin innghirnghona a chhuak thin a. Thelh theih loh chinah nasa takin a alh chhuak thin a ni.
Mihringin nun ho dan (civilization) a zir chho zel a, hma a sawn zel bawk a. Hmanlaia mi tlem te ngaihdana rorelna kal thin kha a ai zau zawk danin a thlak zel a, tunah phei chuan international levelin mi chungthu kan ngaihtuah ta a. A fair thawkhat viaua ngaih pawh a ni. Amaherawh chu mihring history rei tawh zia ngaihtuah chuan civilization kan hmelhriatna erawh a la naupang em em a. Beisei loh taka nunrawn leh mawl taka chetlak kan la nei leh zeuh thin.
Keini Mizo te pawh hi Kristian zaa za intiin kan nun te pawh zonunmawi ti hial thin mah ila, kristian nih rikngawt hi nun hona kawngah a tawk lo fo thin a, zonunmawi kan tih te pawh kan lungduhte chunga tih lan chauh tur emaw kan ti niin a lang fo thin. Inzir tur kan neih te i chhut nawn fo ang u.
Kan khawtlang leh kan ngaihdan te hi a ralmuang tawk em?
Article
Falama Kan Awm Lai Khan
- Lalhunsangi
Falam khua hi tunhma chuan Chin state-a khawpui ber leh sawrkar hmunpui ber a ni a, sawrkar hnathawk awmna hmun a ni. Tin, ka pa hi sawrkar lam rorel pawl zinga mi a lo nih avangin Falam khawpuia pem a lo tul ta a. 1974-ah thingtlang Satawm atangin Falam khawpuiah kan pem chho ta a ni. Hun te a la that avangin sumpai te hian man a la nei em em a, cheng hnih khat hian thil a la lei theih teuh a ni. Ka pa hlawh kha cheng za ruk a ni a, a T.A nen chuan 700 vel a ni thin. Bakah buhfai ip lian khat leh sahbawn tlawn sawm hi thlatin ration-ah a thlawnin kan dawng bawk a, a bak chu kan lei ve a. Ka pa hlawh kha kan kham em em a ni.
Kan awmna chu Pathangkhan veng tlangsang lam, a fala ding concrete in zau tak a ni. Room 14 a awm a, room sarih chu keini’n kan luah a. A dang room sarih chu hman laia Vulmawi musician zinga Buta, Siama te chhungin an luah bawk a. Japan ral hma deuha an sak a ni.
Tin, kan kawmchhak ko pangah puk zau tak, mihring ding chunga inkal pawh theih puk kua pathum a awm a. Japan ral laia mitthi ruang an lo inpaih luhna a ni a. Kan lut a, a chhungah kan inbihruk siak thin. Luruh te, sam zial te kan khai chhuak nawlh nawlh thin, rapna leh hlauhna chang kan hre lo.
Kan kawm chhak lam vekah tlaizawng(cherry) kung lian tak kung hnih leh tuangtuah kung lian pahnih a ding bawk a. A par a vul lai chuan a mawi thei em em a, khaw chhung lam atanga kan in thlir chhoh chuan mawi tak a ni. Tin, kan kawmchhakah iskut hlang zau tak mai a awm a. A rah duh hle a, lawh hun a lo thlenin saiip khat te, ip hnih te kan lo thin.
Tin, ka nu hi thlai chin taima tak a ni a. Huanthlai kan ngahin an tha thei hle a, kan huan a zau bawk si a. Bepui, behlawi, behliang, bete, bekang, alu, bawk-bawn, mai, vaimim, fanghma, antam, parbawr, zikhlum; a tam mai, sawi sen a ni lo. Kan tan bazaar kaiin awmzia a nei vak lo a ni. Bawngsa leh vawksa kan lei duh chang chauhvin bazaar kan kal thin. Thingtlang lama ka pa thiante leh hnathawh puite ho hian sarep chi hrang hrang; sakhi sarep, sial sarep, sazuk, sava sarep an rawn hawn thin. Artui leh arte an rawn khai lut a, a chang chuan ka nu leh ka pa hian an hawn let tir thin.
In Hrang
Kan in kha hmanlai in a nih avangin thla a hrang nasa hle thin a. A awmna a fal bawk si a, thenawm dang reng reng kan nei lo. Zan a lo thlenin tukverh a rawn ri dar dar hmasa a. Thli tleh miah si lovin, nghet taka kan kalh kha thawklehkhatah a rualin a rawn inhawng phut thin. A chang chuan nau te tap thawmri te kan hre thin. Pawn kan enin engmah kan hmu si lo. Tukverh atangin putar hmai hlai deuh, sam var vo tawh, dar thlenga sei, lei sei tak maia chhuah hi a rawn inlar thin a. Ka nu leh ka ute, kan thenawmte pawhin an lo hmu zeuh zeuh thin a ni. Kan chhungkaw hnih chuan kan thla a bar thei em em a. Kan pate ho hi sawrkar pawimawhin khual an zin ziah lehnghal a. Kan chhungkaw hnih chuan zan a lo thlenin riak khawm turin kan infin thin a ni.
Kawm chhak puk bul atangin pawnfen huh nena pen thawmri hluap hluap hi kan hre leh thin a. Light-in kan kah a, kan hmu si lo. Ka pate ho zin hlan hian a hrang duh bik lehzual a.
Tlai khat chu kan then-awm naupangte nen kan tualchai mek laiin pa pakhat hi luikawr lam atang kan lam panin a rawn kal a. Beng pawh nei lo, hmai sen huam mai a ni a. Kan hlau lutuk chu kan khur kan khur ta mai a. A kal zel a, a tawpah a ral ta daih a. Mak kan tiin kan thaah min pawt hial a ni.
Kan hnua rawn luah, Falama sikul han kal nula pakhat pawh amaha chhun a innghah mek laiin room pakhatah nau te tap ri leh ke pen ri a hria a. A enin engmah a hmu si lo, tawk fangah chutiang chuan a lo awm leh a. A hlau lutuk chu kaih phah nan a hmang a. Damdawi inah rei tak a mu a, a awm ngam ta lo a ni.
Nursery Sikul
Ka chhang nen nursery sikulah kan kal a. Ka pa office chhak lawk a ni a. Chhun chawlh hun velah ka pa office-ah chuan kan unauvin kan zu chhukthla thin a, ka pa hian kan ei tur chhang leh thingpui min lo chah kep thin. Ka la hriat reng chu sikula kan mutthilhin zirtirtuten min paw haw thin a. Ko chho lamah hah deuhvin min pua a, kawnga kan harh pawhin kan muhil der leh thin.
Primary sikulah ka nau nen kan kal tan a. Sikul chawlh apiangin ka ute ho hnung zuiin ram lamah ka kal ve thin. Nauban par leh chhawk-hlei par la turin tlai sikul ban veleh ramah ka zui thin. Pa zawn hunah ram lamah ka zui leh a, kan hlawhtling thei em em mai a.
Pawl hnih ka pass kum hian ka pate ho pawhin an hna an chawlh san a lo tul ta a. Term khat chhung sawrkar hna thawkin kan chhungkua leh u Buta te chhungkua chuan 1978 may ni khatah Falam atangin Tahan-ah kan pem chho ta a.
LEHKHAPUAN RUAK
- Zikpuii Fanai
Taya Min Wei-a thuziak a remchan dan anga lehlin a ni.
I
He nu ka hmuh hmasak ber ni hi, ruah tlak ser ser ni, July tlai nikhaw dai tak a ni.
Ka vawi khat hmuhnaah ka mang zawng zawng tham khawmtu tur a ni tih chiang takin ka hria. A zunzamin ka tleirawl thinlung chu a vet nghet nasa a. Ka note buah he nula nalh zia hi thu chi hrang hranga tehkhinin ka ziak nasa bawk a ni. Chung hun lai chuan sikul chhunga luikawr tui chu a fawn nasa hle.
Sikul kal lam leh haw lamah te a chanchin hlaa sain ka ngai ngawih ngawih a. Ka hmangaih zia pawh sawichhuah dan thiam lo khawpin ka rilru a buai hle a ni.
II
Class kal tam vak lo, tawng tam lo leh thian kawm tam lo ka nih avangin ani leh a thiante pawn min chik chiang lo vang tih a chiang a ni. Class-ah, mi awm loh laiin a lehkha ziahna dawhkanah, ‘….i ka hma-ngaih’, tih hi ka pen chhe rak khawpa fiahin ka ziak a. Chu chu a hmu nge hmu lo, hmu se engtin nge a ngaih ang tiin ka ngaihtuah buai vel a. Zak ru deuh chuan a rukin ka thin-phu a rang nasa a ni. Mahse ka thu-ziah chu a hmu ta lo a ni. A chhan chu a lehkhabu, notebook leh a thil dangten an hliah thin vang a ni. Eng pawh nise, he sikula he nu ka chenchilh chhung kha ka ni leh thla, ka nunhman liam tawh zawng zawngah a la nung ber a ni. Kan sikul a chhuahsan ni hian ruah a sur buan buan a. Pangparte lungchhiain lei-ah an til nasa bawk a ni. Kan sikul kalsanin an khuaah a haw ta a ni.
III
Kumhlui thlah zanah thalai ho biak in tualah meipui aiin infiamna kan nei a. Thalai hovin, “I ngaihzawng chanchin min hrilh rawh”, an ti a. Chu chanchin chu ka hrilh a.
“ Chu zawng chu maw? A hnuah i hmu tawh lo em ni?”, tiin pakhatin min zawt a. Ka chhanna an nghak thap a.
“ A hnu kum riatah an khuaah ka va zin a.”
“ An khuaah chuan i va hmu em?”
Ka lu ka bu nghauh a.
IV
A hnungah ka zui a, pangpar ka pe a.
“ Ka thlauh a ni lo”, a ti a.
“ Leia tla ka chhar a ni lo. A kunga mi ka thliah a nia.” Tiin a khai-khovah ka thun a, ka kal san ta a.
An khua hi khaw te a ni nain thianghlim leh changkang ve tak a ni. Kalkawngah te, ni sa hnuaiah te, thlifim karah te tum loh deuhvin kan intawk thin a. Innuih leh tawngkam tawia inbiak bak chu engmah ka tilang lo. Rei lovah ka rilrua awm a hrethiam tih ka hria a ni.
Neih tuma ngaizawng ka ni lo va. Chu vangin then pawh a tul lo a ni. Neih emaw then emaw tul lovin eng mawi takin ka hmangaih a ni.
Hmangaihna chu rilru chhungrila par chhuak pangpar a ni. Mahni tana thliah emaw, mi tana thliah sak emaw a tha lo. Chu pangpar chu i tihlum tihna ang a ni.
He nula hi ka hmangaih a ni. Mahse ka hmangaihna chu keimah ka nih loh angin ani pawh a ni lo. Hmangaihna chu kan inkarah thla angin a eng a ni.
Thla eng hi sa ti kan awm em?
Chuti chuan ka hmangaih, zirtirtu chu naupang lehkha a zirtir laiin ka va mangtha ni lovin ka haw tur ka va hrilhhria a. Kan khuaah ka haw ta a ni.
V
“Hmangaihna hi ka nunkawngah flag pawl a ni”, tia fiah vak lova ka sawi lai chuan kan meichheh chu a thim deuh duai duai a.
“Ka rawn haw letna hi kum ruk a ni ta”
“I ngai lo em ni?” tiin pakhatin min zawt a.
“Ngai tehreng e. Mahse ka buai hran lo.”
Arsi tla hmu ang maiin an vai chuan phawk deuhvin min en hlawm a. “An khuaah em ni a la awm? Pasal te a nei tawh em?”
An thuzawh tawp hma chuan ka ding thut a. Dawhkan lam panin muangchangin ka kal a, dawhkan chunga blank paper chu ka la a. An vaia hmuh theih turin ka dar zawnah ka keng a.
“He lehkha phek var hi en teh u. Ka hmangaihna chu hetiang hi a ni.”
Kan awmna leh a vel chu rannung hram ri leh meialh puak ri phek phek bak lo eng ri mah hriat tur a awm ta lo va.
NEPNOIS
Ka Zun A Chhuak Ta Raih Mai!
Nula pakhat pawh kha a pa a strict lutuk a, a bialpa nen chance tha an nei hleithei lo va. A bialpa chuan rem a ruat ta a.
‘ Zanah in kawmthlangah ka rawn kal ang a. Ka rawn thlen veleh ka faifuk ang a, chu veleh ka zun a chhuak ti la rawn chhuak ang che’
Zanah chuan a bialpa chu a rawn faifuk raih a. Chu veleh…
‘ Chu, ka pa, ka zun a chhuak ta raih mai! ’
- Suppied by Seni
Ti Talh Te’ng
An thalai hruaitu pakhat pawh kha inkhawm bana committee hi a uar em em a. A hmingah pawh ‘ U Tiliana ’ an tih phah reng a. Tum khat chu an inkhawm banah committee neih loh tur a ni a, a rilru a nuam thei ngang lo a ni awm e. Inkhawm ban dawn chuan a sawi ta a.
‘ Vawin inkhawm bana committee kan neih loh tur hi, a chiang nge chiang lo inkhawm banah kan ngaihtuah ang ’
- Supplied by Zikpuii Fanai
Kap Sawk Te’ng
Hmeichhe pakhat hi silai zawrhna dawrah a va kal a.
‘ Pistol pakhatin min pe rawh’
‘ Mahni inven nan em ni i tih?’
‘ Mahni inven nan ti ila ukil ka ruai zawk ang’
‘ Chiti chu puakruk hi la ta che’
‘ Enga! Pasal paruk neiah min ngai em ni?’
